Kompendium wiedzy

Podstawy prawne wykonywania badań i pomiarów czynników szkoldiwych na stanowiskach pracy

1. CZYNNIKI SZKODLIWE NA STANOWISKACH PRACY

Pomiary na stanowiskach pracy mają na celu określenie poziomu występowania czynników szkodliwych, które bezpośrednio przyczyniają się do występowania chorób zawodowych. Czynnik szkodliwy występujący na stanowisku pracy może wywierać niekorzystny wpływ na samopoczucie i zdrowie człowieka oraz na przebieg i efektywność procesu wykonywania czynności zawodowych, stąd też dbałość o ochronę zdrowia pracownika i zabezpieczenie przed spadkiem zdolności do pracy jest sprawą, która dotyczy w jednakowym stopniu jego samego, jak i pracodawcy. Człowiek w trakcie wykonywania czynności zawodowych może być narażony na czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne oraz psychofizyczne:

Czynniki fizyczne na stanowiskach pracy obejmują zagrożenia mechaniczne, wynikające z użytkowania urządzeń mechanicznych, czynniki pyłowe, w tym frakcje wnikające do poziomu górnych dróg oddechowych oraz frakcje respirabilne, dostające się do oskrzelików i pęcherzyków płucnych, czynniki elektryczne, narażenie na niekorzystne dla zdrowia natężenia dźwięku, oświetlenia lub drgania mechaniczne (wibracje) o działaniu ogólnym i miejscowym na organizm człowieka, narażenie na promieniowanie optyczne i laserowe, działanie pól elektromagnetycznych, ale również czynniki termiczne czyli mikroklimat środowiska pracy, na który składa się temperatura otoczenia, ekspozycja na promieniowanie, wilgotność i ruch powietrza.
Czynniki chemiczne na stanowiskach pracy obejmują zagrożenia wynikające z używania lub wytwarzania w procesie technologicznym substancji i preparatów chemicznych, których długotrwały szkodliwy wpływ może obejmować działanie uczulające, drażniące, toksyczne, mutagenne, rakotwórcze lub podobne. Wchłanianie tych substancji przez organizm ludzki może zachodzić poprzez drogi oddechowe, skórę i z przewodu pokarmowego, w zależności od postaci ich występowania (gazy, ciecze lub ciała stałe).
Czynniki biologiczne na stanowiskach pracy obejmują makro- i mikroorganizmy oraz substancje wytwarzane przez nie, które występując w środowisku pracy wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i mogą być przyczyną powstawania chorób zawodowych. Do czynników szkodliwych należą tu organizmy począwszy od najniższych, takich jak wirusy i priony oraz bakterie, poprzez grzyby, organizmy roślinne i zwierzęce, w tym pasożyty wewnętrzne i wytwarzające alergeny.
Czynniki psychofizyczne na stanowiskach pracy obejmują obciążenie fizyczne (statyczne, dynamiczne, monotypia wykonywanych czynności) oraz obciążenie psychofizyczne ze stresem włącznie.

Poziomy najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN) oraz najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS), odpowiednio dla poszczególnych szkodliwych dla zdrowia czynników fizycznych oraz chemicznych i pyłowych na stanowiskach pracy, określa nowe Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, które weszło w życie 24 września 2014 r. (Dz. U. 2014 poz. 817) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140000817

Inne rozporządzenia, odnoszące się do szczególnych przypadków występowania czynników szkodliwych na stanowiskach pracy:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. 2012 poz. 890) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20120000890

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. 2005 nr 11 poz. 86 z późniejszymi zmianami) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20050110086

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. 2005 nr 157 poz. 1318) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20051571318

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne (Dz. U. 2010 nr 100 poz. 643 z późniejszymi zmianami) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20101000643

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. 2005 nr 81 poz. 716 z późniejszymi zmianami) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20050810716

(Opracowanie na podstawie materiałów CIOP-BIP: www.ciop.pl)

2. PRAWNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRACODAWCY

Postęp w obszarze rozwoju technologii na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci musi pociągnąć za sobą zmiany w zachowaniach na obu szczeblach ludzi: tych, którzy ten postęp inicjują, podejmując wyzwanie stworzenia działalności gospodarczej i tych, bez których pracy, niemożliwa byłaby realizacja zadań, związanych z produkcją i usługami. Budzącym optymizm jest fakt coraz większej świadomości zarówno pracodawców w kwestii istnienia zagrożeń i ich konsekwencji, umiejętności ich oceny, analizy i dążenia do ich zmniejszania lub – jeśli to możliwe – eliminowania, ale również większej świadomości pracowników, jako elementu kształtującego bezpieczeństwo w najbliższym otoczeniu pracy, jak i w środowisku naturalnym.

Obowiązek odpowiedzialności prawnej za zapewnienie bezpieczeństwa podczas wykonywanych czynności w procesie pracy oraz zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym oddziaływaniem środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia wyznaczają przepisy prawne.

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. (Dz. U. 1974 nr 24 poz. 141 z późniejszymi zmianami oraz Dz. U. 2014 poz. 1502) -

http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740240141 nakłada na każdego pracodawcę obowiązek przeprowadzania, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia oraz informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Dział dziesiąty Kodeksu pracy reguluje wymagania dotyczące podstawowych obowiązków pracodawcy, związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy, które zostały uszczegółowione w następujących rozporządzeniach:

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 1997 nr 129 poz. 844 z późniejszymi zmianami) à http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19971290844 Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650) à http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20031691650
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. 1996 nr 114 poz. 545 z późniejszymi zmianami) -http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19961140545

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. 2004 nr 200 poz. 2047 z późniejszymi zmianami) -http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20042002047

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1996 r. w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakresu tych badań (Dz. U. 1996 nr 101 poz. 473) -http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19961010473

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2011 nr 33 poz. 166) -http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20110330166

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2011 nr 33 poz. 166) w sposób szczegółowy określa:

1) tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy;

2) przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych;

3) wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary;

4) sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów;

5) wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pracownikom.

W myśl wspomnianego rozporządzenia pracodawca powinien w szczególności uwzględnić rodzaj czynników, mogących stanowić bezpośrednie lub długoterminowe zagrożenie na stanowisku pracy lub emisji czynników szkodliwych do środowiska ogólnego, na podstawie znajomości stosowanych w przedsiębiorstwie procesów technologicznych wraz z ich parametrami i wyposażeniem technicznym i materiałowym, użytkowania dostępnych środków ochrony zbiorowej, sposobu wykonywania pracy i jej organizacji, a także danych, dotyczących rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych, z uwzględnieniem obowiązującego w przedsiębiorstwie systemu i rozkładu czasu pracy.

Podstawy prawne wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych emitowanych do środowiska ogólnego

Środowisko naturalne podlega działaniu szeregu czynników, będących efektem postępu technologicznego dokonywanego przez człowieka. W ramach badań środowiska ocenia się źródła zagrożeń, takie jak:

substancje stałe i gazowe, powstające w wyniku procesów spalania, m.in. popiół, żużel, tlenki azotu, węgla, siarki, spaliny zawierające metale ciężkie oraz związki chemiczne zarówno organiczne jak i nieorganiczne;
ścieki i odpady, powstające w wyniku procesów technologicznych;
czynniki fizyczne, takie jak hałas, wibracje, pola elektromagnetyczne i promieniowanie, których źródłem są urządzenia mechaniczne wytworzone przez człowieka.

Działania pracodawcy w zakresie badań czynników i obiektów, mających wpływ na środowisko naturalne, podyktowane są wymaganiami określonymi w ustawodawstwie polskim i Unii Europejskiej. Konieczność minimalizowania wpływu rozwoju technologicznego na otoczenie określa przyjęte Prawo Ochrony Środowiska, opisane w Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627 z późniejszymi zmianami, tekst ujednolicony Dz. U. 2013 poz. 1232 - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20130001232

oraz:

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2014 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. 2014 poz. 1542) -http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140001542

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia i innych danych oraz terminów i sposobów ich prezentacji (Dz. U. 2008 nr 215 poz. 1366) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20082151366

Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 25 lipca 2014 r. w sprawie wysokości stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu, na rok 2015 (M.P. 2014 poz. 648) - http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20140000648